در تابستان امسال (۲۰۱۳)، دولت دراقلیت کبک که به حزب کبکی (۱) تعلق دارد، طرحی به نام «منشور ارزش‌‌های کبکی» ارایه داد که این روزها در پارلمان این استان در دست بررسی است. البته نام این منشور هم در روز ارایه به مجلس کبک دگرگون شد و الان شده است: «منشور تاییدکنندۀ ارزش‌‌های لائیک و بیطرفی دینی حکومت و همچنین تاییدکنندۀ برابری زنان و مردان و درخواست‌های هماهنگی [دینی و فرهنگی].»(۲) در نوشتۀ کوتاه پیش رو، نخست به شناساندن اجمالی این منشور بر مبنای متون رسمی دولت کبک می‌پردازم، سپس به بافت جمعیتی دینی این استان می‌پردازم و در پایان وضعیت اجتماعی مهاجران (نیروی کار) غیراروپایی که در تیررس مستقیم این منشور قرار دارند را بررسی خواهم کرد.
۱. پنج ماده منشور ارزش‌‌های لائیک کبک
ماده نخست مقرر میدارد که بیطرفی مذهبی دولت به «منشور حقوق و آزادی‌های فردی کبک» (۳) افزوده شود.
ماده دوم مقرر میدارد که کسانی که در دستگاه‌های دولتی به کار مشغولند بیطرفی دینی را رعایت کنند.
ماده سوم داشتن هرگونه نشانۀ مذهبی (روسری و حجاب اسلامی، عمامۀ سیک‌ها و کیپای یهودی از آن جمله‌اند) را برای کارمندان دولتی در ساعات کاری ممنوع می‌کند.
مادۀ چهارم هر گونه پوششی را ممنوع می‌سازد که چهره را در هنگام ارایۀ خدمات دولتی و یا دریافت این خدمات بپوشاند.
مادۀ پنجم خواهان برقراری سیاست بیطرفی دینی دولتی در انجام هماهنگی با درخواست برای آیین‌های دینی است. بنا بر این ماده، هماهنگی‌هایی هم که در محیط کار با مردمانی که نظر به انجام آیین‌های دینی خود داشتند (مثلا نماز روزانه) میباید با توجه به این بیطرفی دینی بررسی شود و تنظیم گردد.
هرچند که در سمت و اهداف این منشور کمترین ابهامی وجود ندارد، با این حال چگونگی اجرای آن از سوی خود دولت چند و چون بسیاری را به همراه داشته است. از جملۀ این چند و چون‌ها این است که کالج‌ها و دانشگاه‌ها می‌توانند (در صورت تصویب این قانون) درخواست تاخیر اجرای چهارساله آن را داشته باشند و این درخواست را هم می‌توان برای سال‌های بعد تمدید کرد. مشکل اجرایی بعدی مسئله «بسیار مشهود» (۴) بودن یا مشهود نبودن نشانۀ دینی است. برای نمونه، نشانۀ دینی (مثلا صلیبی که به گردن می‌اندازند) دارای چه ابعادی باید باشد که برای دستگاه‌های دولتی پذیرفتنی باشد هنوز معلوم نیست. یا اگر روسری و حجاب برای زن مسلمان، نشانه‌ای آشکار است، با ریش مردان چه می‌کنند؟ آیا اگر مرد لائیکی ریش گذاشت، از وی می‌پرسند لائیک است یا نه برای این که ریشش را تعبیر به «نشانۀ دینی» کنند یا نه؟ (۵) کدام دستگاه دولتی مسئول بررسی «نشانه‌های مشهود» خواهد بود؟
بد هم نیست نکته‌ای را یادآور شوم که نشان از تحول این منشور داشته است. در آغاز، کلیۀ نشانه‌های مسیحی که در ساختمان‌های دولتی و از جمله مجلس نمایندگان دولت وجود دارد، از این حذف نمودارهای دینی مستثنی بودند، چرا که به گفتۀ دولتیان این نشانه‌ها جزو میراث فرهنگی کبک به شمار می‌آمدند. (۶) در زمان ارایۀ طرح به مجلس کبک در تاریخ ۷ نوامبر، این استثنا هم برداشته شد.
۲. بافت جمعیتی-دینی کبک
بافت جمعیتی-دینی استان کبک بنا به آخرین آمار رسمی (۷) (سال ۲۰۱۱) بدین شرح بوده است: مسیحی (۷۴.۷ درصد کاتولیک، ۷.۵ درصد پروتستان)، مسلمان ۳.۱ درصد، یهودی ۱.۱ درصد، بودایی ۰.۷ درصد، هندو ۰.۴ درصد، سیک ۰.۱ درصد، دیگر ادیان ۰.۳ درصد و ۱۲.۱ درصد هم گفته‌اند که به هیچ دینی پایبند نیستند. در مقایسه‌ای که با بافت جمعیتی- دینی آمار ۱۰ سال پیش (سال ۲۰۰۱) کبک می‌شود موارد زیر به چشم می‌آیند: جمعیت کل مسیحیان کبک کاهشی ۷.۹ درصدی را نشان می‌دهد، جمعیت کاتولیک‌ها، یعنی اکثریت کبکیها، کاهشی برابر با ۸.۵ درصد داشته است. یهودیان هم با ۰.۲ درصد کاهش جمعیت مواجه بوده‌اند. درصد جمعیتی سیک‌ها ثابت مانده است (۰.۱ درصد) و جمعیت هندوها و بودایی‌ها هم هر کدام ۰.۱ درصد رشد داشتهاند و فقط جمعیت مسلمانان در این دهه به دو برابر رسیده است. این گروه دینی اخیر در سال ۲۰۰۱ تنها ۱.۵ درصد جمعیت کبکی را تشکیل می‌داده است.
در این حوزه، دو نکتۀ درخور توجه وجود دارد. نخست این که تعلق دینی اظهار شده، پیش از این که پایبندی مومنانه به مذهب کاتولیک باشد، (۸) یکی از شاکله‌های هویتی مردمان کبک، در کنار زبان فرانسه و نژاد اروپایی، است. تاکید بر این شاکله هویتی، اظهار وجود گروهی دینی (کاتولیک) است. دوگانگی آشکار میان تاکید دولتیان کبکی بر «لائیسیته» و تعلق دینی اظهار شده در بدنۀ اجتماع را باید، از سویی، در تلاش برای هماهنگی با سیاست‌های لائیک حاکم بر کشور فرانسه – به عنوان گهوارۀ نژادی کبکیها فهمید و از دیگر سو، در نگاهبانیِ تماما نمادین از ریشه‌های تاریخی- دینی. به نظر می‌رسد که با توجه به این درونمایۀ ناهمخوان و قالب ضددینی آشکار «منشور» است که شورای اسقف‌های کلیسای کاتولیک کبک با طرح و اجرای آتی آن مخالفت کرده است. (۹)
نکتۀ دوم هم این که نه در متون رسمی که در باره «منشور» نوشته شده است، بلکه در تبلیغات رسانه‌ای و گفتار دولتیان، مسلمانان کبک بیش از هر گروه دینی دیگر مورد اشاره قرار گرفته و برجسته شده‌اند. این هراس عوامانه از حضور مسلمانان در کبک، افزون بر رویۀ حاکم بر اکثریت رسانه‌های آمریکای شمالی، البته علتی غیرسیاسی هم دارد که همان روند رو به رشدِ جمعیت مسلمانان است که در بالا به آن اشاره کردیم. در همین مورد، آمار مهاجرت نشان می‌دهد که تنها در دهۀ ۱۹۹۱-۲۰۰۱ اندکی بیش از ۷۳ مهاجران کبک مسلمانان بوده‌اند. (۱۰) این رشد جمعیتی در کنار افت جمعیتی محسوس کبکی‌های کاتولیک و پیری فزایندۀ کل جمعیت کبک می‌تواند به آسانی بیگانههراسی و هراس از آینده را دامن بزند و به واکنش‌های پیش‌بینی نشده‌ای بیانجامد. پاشیدن خون خوک به درب مسجد تازه تاسیسی در شهر سگنه (Saguenay)، در اول سپتامبر امسال، یکی از این واکنش‌های کور بوده است.
آیا طرح و تصویب احتمالی و اجرای «منشور» نخستین عملکرد جامعۀ کبکی نسبت به مهاجران غیراروپایی تبار و در به حاشیه راندن آنهاست؟ آمارها موید چنین باوری نیستند.
۳. مهاجران غیراروپایی در کبک
پیش از آغاز موضوع، این توضیح ضروری است که در این بخش از مهاجران که گفتگو می‌شود، تنها مهاجرانی را در نظر داریم که به عنوان نیروی کار به کانادا آمده‌اند. البته آشکار است که تا کنون از مهاجران سرمایه‌گذار نه هنوز چند و چون دینشان را پرسیده‌اند و نه توانایی‌های زبانی‌شان را.
مهاجران متخصصی که به کبک می‌آیند، بیش از دیگران در معرض بیکاری‌اند. این بیکاری در سال ۲۰۱۲ از دو تا سه برابر بیکاری در نزد کبکی‌هاست. (۱۱) بنا به همین منبع آماری، مهاجرانی که از کشورهای صنعتی می‌آیند ۶۰ درصد بیشتر از مهاجران دیگر کشورها بخت کار یافتن دارند. برای مقایسه بد نیست بدانیم که مثلا در استان کلمبی بریتانیک (بریتیش کلمبیا) این امتیاز برای مهاجران کشورهای صنعتی ۳۶ درصد است. البته این تبعیض تازه نیست و دامنه‌ای دراز دارد.
…
متن کامل را در این صفحه از وبسایت پرنیان ببینید.
ثبت دیدگاه