فرانسه زبانی کبکی ها و مهاجران

دکتر محسن حافظیان: 

۳. فرانسه زبانی کبکی ها و مهاجران 

الف. انقلاب آرام کبک (Révolution tranquille) بر دوش انقلاب صنعتی پیشین و رونق اقتصادی جهان غرب در بعد از جنگ جهانی دوم به صحنه آمد و در دهۀ ۱۹۶۰ توسط گروهی از دولتمردان و روشنفکرانی که می¬خواستند ساز و کار جامعه را همساز با تغییرات اروپای غربی کنند، هدایت و راهبری شد. پیدایش بیمۀ درمانی، بیمۀ بیکاری، تشکیل سندیکاها، ورود زنان به بازار کاری که روز به روز نیاز بیشتری به نیروی جدید داشت از جمله تغییرات اجتماعی¬ای بود که در همین دوره اتفاق می افتد. اما در دگرگونیهای چون ایجاد بنیاد زبان فرانسه، وزارت مسایل فرهنگی، ملی کردن شرکت هیدروکبک (که تامین برق استان را بر عهده داشته است)، ایجاد نخستین شبکۀ تلویزیونی کبک، راه اندازی دانشگاه فرانسه زبان مونترال و…. مسئلۀ هویت کبکی شکل بیرونی و اداری یافت و نهادینه شد. در همین دوران است که واژۀ «کبکی» برای ساکنین این استان رسما بکار برده می شود.

ب. نخستین قوانین در حوزۀ فرانسه زبانی. در این چرخش اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مسایل جدیدی مطرح می شود. دولتمردان ملی¬گرای کبک، این بار در موضع قدرتی نسبی، باید جایگاه خود را افزون بر رقیب و قدرتمداران سنتی انگلیسی زبان، در برابر دیگرانی هم که به عنوان مهاجر وارد کبک می شدند تثبیت کنند. زبان فرانسه چونان مهمترین شاکلۀ هویتی، نخستین برج و بارویی بود که پرچم ملی گرایی را بر آن افراشتند. در سال ۱۹۶۸، مسئولین مدارس طرح آموزش اجباری فرانسه به فرزندان مهاجرین را طرح می کنند. سال بعد قانون شمارۀ ۶۳ به تصویب می رسد. بنا به این قانون زبان محیط کار زبان فرانسه اعلام می شود و مدارس انگلیسی زبان موظف می¬شوند که آموزش زبان فرانسه را در دروس خود بگذارند. قوانین دیگری این جایگاه را در سالهای بعد تحکیم می کنند. قانون شمارۀ  ۲۲  گسترش زبان فرانسه را به گونه ای بنیادی تر پی می¬گیرد؛ تابلوهای مغازه ها باید به زبان فرانسه باشد، شرکتها می بایست آموزش زبان فرانسه را به کارکنان خود در دستور کار بگذارند، مهاجرین غیر انگلیسی زبان می بایست فرزندان خود را به مدارس فرانسوی زبان بفرستند و… با این حال، باید منتظر سال ۱۹۷۶ ماند که با روی کار آمدن دولت «حزب کبکی» زبان فرانسه سیطرۀ خود را بر همۀ ارکان جامعه در قالب قانون ۱۰۱ بگستراند. برخی از مواد این قانون بدین شرحند: استفاده از زبان فرانسه در همۀ مکانهای عمومی خدمات رسانی اجباری می¬شود، قوانین فقط به زبان فرانسه نوشته می¬شوند و ورود اجباری فرزندان مهاجران به مدارس فرانسه زبان. از این تاریخ به بعد تغییرات چندانی در خود این قوانین بوجود نیامده است ولی گسترۀ این قوانین به تدریج در ژرفترین لایه¬های سازوکار جامعۀ کبکی جاری شده است. آشکار است برای مهاجران سرزمینهایی که به زبان فرانسه آشنا نیستند، تاکید بر فرانسه زبانی گرهی بر گره¬های جاری زندگی در کشوری بیگانه می¬افزاید، به ویژه که کبک بخشی از کشوری است که رسما دوزبانه (انگلیسی و فرانسه) است. بحث بر سر کارآمد بودن یا ناکارآمد بودن سیاستهای دولتی و آموزشی کبک در حوزۀ فرانسه زبانی و در طول این دوره را به سلسله گفتار دیگری وامی¬گذریم و در بخش پایانی به آماری چند در مورد فرانسه زبانی در سه دهۀ اخیر می پردازیم تا تصویری کلی از آن به دست داشته باشیم.

ج. حضور فرانسه¬زبانی در کانادا را به دو بخش می¬توان تقسیم کرد؛ گروه نخست فرانسه¬زبانانی را شامل می شود که فرانسه زبان مادری¬شان است و گروه دوم شامل کل فرانسه¬زبانان ( از جمله مهاجرین و کاناداییهایی که زبان فرانسه را آموخته¬ اند) می شود. به آمار رسمی موجود نگاهی بیاندازیم: 

● گروه نخست، فرانسه به عنوان زبان مادری 

– ۱۹۸۱   (۶۱۷۷۷۹۵ نفر)، ۲۵.۷ درصد در کل کانادا

– ۱۹۹۱  ( ۶۵۶۲۰۶۵ نفر)، ۲۴.۳ درصد در کل کانادا

– ۲۰۰۱  (۶۵۳۱۳۷۵ نفر)، ۲۲.۸۸ درصد در کل کانادا

– ۲۰۱۱ ( ۷۱۷۲۵۶۵ نفر)، ۲۱.۶ درصد در کل کانادا

 این آمار به روشنی نشان می دهد که شمار افراد این گروه نسبت به شمار کل کاناداییها رو به کاهش بوده است. آمار رسمی همچنین نشان از آن دارد که در شهر مونترال، در برابر حضور روز افزون زبانهای ملل گوناگون، فرانسه زبانی در موقعیت شکننده¬تری قرار داشته است. در آمار سال ۲۰۰۶ آمده است که ۸۰ درصد مردمان کل کبک زبان مادری شان زبان فرانسه بوده است، در حالی که در شهر مونترال شمار فرانسه زبانان این گروه تنها ۵۰ درصد جمعیت را شامل می شده است.  

● گروه دوم، فرانسه زبانان کانادا

– ۱۹۸۱ (۷۶۶۹۲۰۵ نفر)، ۳۱.۸۴ درصد در کل کانادا

– ۱۹۹۱ (۸۵۰۸۹۵۵ نفر)، ۳۱.۵۲ درصد در کل کانادا

– ۲۰۰۱ (۹۱۷۸۰۹۵ نفر)، ۳۰.۹۶ درصد در کل کانادا

– ۲۰۱۱ (۹۹۶۰۵۹۰ نفر)، ۳۰.۰۷ درصد در کل کانادا

همان گونه که دیده می شود شمار کل فرانسه زبانی نیز در کانادا رو به کاهش داشته است. تفاوتی که میان کاهش ۴.۱ درصدی فرانسه زبانان که زبان مادری¬شان فرانسه بوده است و کاهش اندک ۱.۷۷ درصدی کل فرانسه زبانان کانادا دیده می شود بی تردید مربوط به حضور مهاجران در کبک و سیاستهای زبانی دولتهای این استان بوده است. آیا آیندۀ فرانسه زبانی در استان کبک در گرو حضور مهاجران آینده است؟ آیا قوانین گوناگون و مقررات سخت گیرانۀ روزافزون دولتهای کبک برای ترویج زبان فرانسه و تحمیل آن بر مهاجران، فرانسه را در سالها و دهه های آینده در موقعیت بهتری قرار خواهد داد؟